Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, thương mại điện tử đã trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế số. Ở Việt Nam, thương mại điện tử không chỉ mở ra cơ hội mới cho doanh nghiệp, người tiêu dùng mà còn góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, quá trình phát triển này cũng đặt ra nhiều thách thức về khung pháp lý, hạ tầng công nghệ, bảo mật thông tin và nguồn nhân lực.

Ở Việt Nam, thương mại điện tử ngày càng được mở rộng và được người dân sử dụng càng nhiều¹. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động thương mại điện tử vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức, như: hạ tầng công nghệ, hoạt động giao hàng, xử lý hàng hóa trả lại, khung pháp lý, nghĩa vụ thuế, bảo mật thông tin, sự cạnh tranh khốc liệt từ các sàn thương mại điện tử quốc tế… Do đó, nghiên cứu các yêu cầu bảo đảm sự phát triển hoạt động thương mại điện tử trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay là vấn đề cấp thiết, góp phần xây dựng nền kinh tế số hiện đại và bền vững.

Những năm gần đây, hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, góp phần quan trọng vào sự tăng trưởng chung của nền kinh tế. Sự bùng nổ của internet, sự phổ biến của điện thoại thông minh và chuyển đổi số mạnh mẽ đã tạo điều kiện để thương mại điện tử ngày càng phát triển với những kết quả nổi bật sau:

Quy mô hoạt động thương mại điện tử không ngừng mở rộng. Năm 2024, quy mô hoạt động thương mại điện tử vượt mốc 25 tỷ USD (tăng 20% so với năm 2023, chiếm tỷ trọng khoảng 9% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước)… Tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử, kinh tế số Việt Nam tiếp tục tăng trưởng hai con số vững chắc, thuộc Top 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới”². Đặc biệt, các ngành hàng, như: thời trang, điện tử, gia dụng, thực phẩm… đều có mức tăng trưởng ấn tượng, phản ánh nhu cầu mua hàng tiêu dùng trực tuyến ngày càng phổ biến trong đời sống xã hội.

Hạ tầng công nghệ và dịch vụ hỗ trợ cho thương mại điện tử được cải thiện đáng kể. Các nền tảng thương mại điện tử trong nước và quốc tế hoạt động ngày càng chuyên nghiệp, thân thiện với khách hàng, như: Shopee, Lazada, TikTok Shop, Tiki và Sendo tích hợp nhiều tiện ích, như: thanh toán không dùng tiền mặt, vận chuyển nhanh, khuyến mãi nhiều, dịch vụ hậu mãi và chăm sóc khách hàng. Hệ thống logistics, đặc biệt là dịch vụ giao hàng nhanh đã phát triển mạnh đáp ứng kịp thời nhu cầu mua sắm ngày càng gia tăng. Các đơn vị thương mại và vận chuyển hành khách xây dựng các phần mềm ứng dụng (apps) để thu hút khách hàng sử dụng mobile commerce cùng với việc liên kết tiếp thị (affiliate marketing) để cung cấp sản phẩm đa dạng để phát triển và giữ chân khách hàng. Ví dụ: Grab Việt Nam cung cấp các dịch vụ, bao gồm: di chuyển (GrabCar, GrabBike, GrabTaxi), giao hàng (GrabFood, GrabMart, GrabExpress), dịch vụ tài chính (thanh toán, nạp tiền điện thoại) và các dịch vụ khác, như: đặt khách sạn, gói hội viên cùng các giải pháp cho doanh nghiệp (Grab for Business, GrabAds). Đồng thời, các ngân hàng, công ty công nghệ tài chính cũng liên tục mở rộng dịch vụ, tạo ra hệ sinh thái thanh toán trực tuyến nhanh chóng, an toàn và tiện lợi.

Thương mại điện tử góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong doanh nghiệp và thay đổi hành vi tiêu dùng của xã hội. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ đã sử dụng các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội để quảng bá, phân phối sản phẩm, mở rộng hoạt động và giảm chi phí kinh doanh. Người tiêu dùng ngày càng quen với việc mua sắm trực tuyến, từ nhu yếu phẩm hằng ngày đến sản phẩm có giá trị cao. Điều này không chỉ mang lại lợi ích thiết thực cho người dân mà còn tạo động lực mạnh mẽ để thúc đẩy các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Các đại biểu tham dự Hội nghị tại Hải Phòng

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả nổi bật, hoạt động thương mại điện tử ở Việt Nam hiện nay đang phải đối mặt với không ít khó khăn và thách thức, ảnh hưởng đến tính bền vững và hiệu quả sự phát triển. Hạ tầng công nghệ và logistics phục vụ thương mại điện tử chưa đáp ứng kịp yêu cầu phát triển. Mặc dù tỷ lệ tăng trưởng của người dùng internet và điện thoại thông minh ở Việt Nam rất cao nhưng chất lượng hạ tầng mạng ở nhiều khu vực, nhất là vùng nông thôn, miền núi còn hạn chế, dẫn đến sự bất bình đẳng trong tiếp cận dịch vụ. Bên cạnh đó, “mạng lưới giao hàng hay kho bãi (logistics) cũng là những thách thức lớn đối với nhiều doanh nghiệp hoạt động thương mại điện tử”³. Nhiều doanh nghiệp thương mại điện tử phải phụ thuộc vào các đơn vị vận chuyển bên ngoài, chi phí giao hàng cao, thời gian giao hàng chậm, không đúng thời điểm yêu cầu khách hàng đã ảnh hưởng đến sự thỏa mãn của khách hàng.

Ngoài ra, tình trạng cạnh tranh thiếu lành mạnh và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ diễn biến phức tạp. Trên nhiều sàn thương mại điện tử, hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng vẫn được chào bán công khai, ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin của người tiêu dùng và uy tín của doanh nghiệp chân chính. Công tác quản lý, giám sát và xử lý vi phạm còn gặp nhiều khó khăn do lượng giao dịch khổng lồ và tính chất ẩn danh của môi trường mạng. Việc bảo vệ thương hiệu cho các doanh nghiệp Việt Nam trở thành một thách thức cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà nước, doanh nghiệp và các sàn thương mại điện tử⁴.

Hơn nữa nhận thức và thói quen tiêu dùng của người dân cũng là rào cản lớn đối với sự phát triển hoạt động thương mại điện tử. Nhiều khách hàng vẫn còn tâm lý e ngại khi thanh toán trực tuyến vì rủi ro về bảo mật và gian lận. Một bộ phận người tiêu dùng có thói quen so sánh giá cả, thích mua sắm qua mạng xã hội không chính thức thay vì qua sàn thương mại điện tử uy tín, khiến phát sinh các vấn đề khó kiểm soát. Bên cạnh đó, kỹ năng số của một bộ phận doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cá thể còn hạn chế, dẫn đến khó khăn trong việc khai thác các công cụ bán hàng trực tuyến để mở rộng hoạt động⁵.

Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), năm 2024, quy mô thương mại điện tử Việt Nam đạt khoảng 25–32 tỷ USD, tăng hơn 25%, đưa Việt Nam vào nhóm 10 quốc gia tăng trưởng nhanh nhất thế giới. Dự báo đến 2025, con số này sẽ đạt 35 tỷ USD, chiếm khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Cùng với đó, thị trường AI toàn cầu dự kiến đạt hơn 1.800 tỷ USD vào năm 2030. Việt Nam đang tích cực thúc đẩy ứng dụng AI trong quản lý nhà nước, giáo dục, y tế, thương mại và logistics.

Các chương trình GoAI, GoOnline, GoExport, GoRight của Bộ Công Thương đang đóng vai trò cầu nối quan trọng, giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa bước vào sân chơi toàn cầu thông qua công nghệ số – mở ra kỷ nguyên phát triển mới, nơi trí tuệ nhân tạo và thương mại điện tử trở thành trụ cột của tăng trưởng bền vững.

Vai trò của chuyển đổi số trong thương mại điện tử

Tăng hiệu quả quản lý: Các nền tảng số giúp cơ quan quản lý giám sát hoạt động thương mại điện tử dễ dàng hơn, từ kiểm tra nguồn gốc hàng hóa đến xử lý vi phạm.

Thúc đẩy kinh doanh: Doanh nghiệp có thể tiếp cận khách hàng nhanh chóng, tối ưu hóa quy trình bán hàng, chăm sóc khách hàng và phân tích dữ liệu tiêu dùng.

Nâng cao năng lực cạnh tranh: Việc ứng dụng công nghệ số giúp doanh nghiệp Việt Nam cạnh tranh tốt hơn trên thị trường quốc tế.

Từ nhận thức đến hành động – khi AI bước vào thực tiễn quản trị và kinh doanh

Trong khuôn khổ hội nghị, các đại biểu được nghe hai chuyên đề trọng tâm: Tổng quan về thương mại điện tử và khung pháp lý quản lý hoạt động trực tuyến, giúp cán bộ nắm vững các nghị định và quy định về thông báo, đăng ký website, xử lý vi phạm và bảo vệ người tiêu dùng;  Ứng dụng AI trong công việc, phát triển thương hiệu và hỗ trợ kinh doanh trên nền tảng số, do ông Cao Quí Long – Giảng viên Trung tâm Phát triển Thương mại điện tử và Công nghệ số (eComDX), Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số – Bộ Công Thương trình bày.

Ông Cao Quí Long cho biết, các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) hiện nay đang đóng vai trò then chốt trong việc tối ưu hóa hiệu suất và tự động hóa công việc. Thông qua việc thực hành tạo Trợ lý AI, người dùng có thể tăng năng suất làm việc gấp 3–5 lần, nhờ khả năng xử lý dữ liệu nhanh hơn con người hàng ngàn lần.

Ông Long phân tích, trong lĩnh vực thiết kế và xây dựng, AI được ứng dụng mạnh mẽ trong phân tích bản vẽ và dựng mô hình 3D. Người dùng chỉ cần nhập một câu lệnh (prompt) để yêu cầu AI chuyển đổi bản vẽ kiến trúc (floor plan) thành hình ảnh render 3D chân thực, với góc nhìn từ trên cao (top-down view).

Trong công tác hành chính – văn phòng, AI ngày càng thể hiện vai trò hỗ trợ đắc lực khi có thể tự động quản lý email, tóm tắt nội dung thư đến, viết thư trả lời theo kịch bản định sẵn và tổng hợp chuỗi trao đổi một cách thông minh. Bên cạnh đó, các công cụ AI còn giúp soạn thảo và xử lý văn bản chuyên sâu theo từng lĩnh vực, từ hành chính – nhà nước với khả năng tạo nhanh công văn, thông báo, báo cáo chuẩn mẫu; giáo dục – đào tạo với chức năng lập đề cương bài giảng, giáo án điện tử; kinh doanh – marketing với năng lực xây dựng bài quảng bá, nội dung PR, kịch bản giới thiệu sản phẩm chuẩn SEO; cho tới nhân sự – quản trị, nơi AI hỗ trợ tổng hợp dữ liệu, lập kế hoạch và báo cáo tiến độ tự động. 

Ông Cao Quí Long khẳng định: “AI không chỉ là công nghệ, mà là người đồng hành mới của mỗi cán bộ, doanh nghiệp trong kỷ nguyên số.”

Phần trình bày “AI thực chiến” của ông Long đã thu hút sự quan tâm đặc biệt từ các đại biểu. Các học viên trực tiếp thực hành tạo “trợ lý ảo” phục vụ công việc quản lý, báo cáo, marketing ngay tại hội nghị, thể hiện tinh thần “học để làm được” – đưa AI từ khái niệm vào hành động cụ thể trong từng đơn vị.

Hải Phòng – điểm sáng trong chiến lược chuyển đổi số quốc gia, Kết nối công nghệ – khơi dậy tiềm năng số

Với nền tảng hạ tầng công nghệ phát triển mạnh, Hải Phòng đang từng bước xây dựng hệ sinh thái thương mại điện tử gắn với ứng dụng AI trong quản lý đô thị, công nghiệp và dịch vụ.

Theo đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, trong giai đoạn 2025–2030, Hải Phòng được định hướng trở thành trung tâm thương mại điện tử và logistics thông minh của vùng Bắc Bộ, nơi các doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể khai thác nền tảng AI để nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường.

Bộ Công Thương cũng sẽ tiếp tục đồng hành cùng thành phố triển khai các chương trình GoOnline, GoAI, GoExport, GoRight, hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ, tuân thủ pháp luật và đẩy mạnh xuất khẩu qua nền tảng số.

Tại Hội nghị, lãnh đạo Sở Công Thương Hải Phòng khẳng định, chuyển đổi số không thể chỉ dừng ở nhận thức, mà phải bắt đầu từ hành động cụ thể, nơi mỗi cán bộ, mỗi doanh nghiệp, mỗi tiểu thương đều có thể sử dụng công cụ số và AI để nâng cao hiệu quả công việc.

Từ nền tảng đó, Hải Phòng đang cho thấy quyết tâm trở thành “thành phố tiên phong về ứng dụng AI trong quản lý và kinh doanh”, đóng góp tích cực vào mục tiêu xây dựng nền kinh tế số Việt Nam hiện đại, sáng tạo và bền vững.

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang lan tỏa mạnh mẽ, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và thương mại điện tử không chỉ là xu thế, mà đã trở thành yêu cầu tất yếu trong quản lý, vận hành và phát triển kinh tế. Sáng ngày 22/10/2025, tại thành phố Hải Phòng, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) phối hợp với Sở Công Thương thành phố Hải Phòng tổ chức Hội nghị tập huấn “Nâng cao năng lực quản lý và ứng dụng thương mại điện tử trên các nền tảng số”, với sự tham dự của lãnh đạo sở, chuyên gia, cùng các doanh nghiệp, đoàn viên thanh niên và sinh viên trên địa bàn tỉnh.

Hội nghị là một trong những hoạt động trọng điểm nằm trong chuỗi chương trình phát triển thương mại điện tử quốc gia năm 2025, hướng tới mục tiêu nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là AI trong điều hành, sản xuất và kinh doanh, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện tại các địa phương.

Phát biểu khai mạc hội nghị, bà Vũ Thị Kim Phượng, Phó Giám đốc Sở Công Thương Hải Phòng nhấn mạnh, hội nghị được tổ chức trong khuôn khổ Kế hoạch 291/KH-UBND của UBND thành phố và Kế hoạch 1104/KH-SCT của Sở Công Thương về phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2021–2025. “Hội nghị hôm nay có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước và thúc đẩy ứng dụng thương mại điện tử trên địa bàn thành phố. Trong bối cảnh kinh tế số, thương mại điện tử đã trở thành một trong những trụ cột quan trọng không chỉ trong hoạt động sản xuất, kinh doanh mà còn trong công tác quản lý, vận hành của các cơ quan Nhà nước.” bà Phượng nhấn mạnh

Theo bà Phượng, dù kinh tế toàn cầu đối mặt nhiều biến động, thương mại điện tử Việt Nam vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng 20–27% mỗi năm; riêng năm 2024 đạt khoảng 32 tỷ USD, tăng 28% so với năm trước. Đối với Hải Phòng, doanh thu qua thương mại điện tử chiếm 16–18% tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng, cao hơn trung bình cả nước, với tốc độ tăng trưởng bình quân 23–25%/năm. Đặc biệt, chỉ số TMĐT năm 2025 của thành phố đạt 14,5 điểm, vượt trung bình toàn quốc (9,3 điểm), xếp thứ 5 toàn quốc, minh chứng rõ nét cho nỗ lực chuyển đổi số mạnh mẽ của ngành công thương thành phố.

Bà Phượng cũng chỉ ra những tồn tại cần khắc phục: tỷ lệ doanh nghiệp đăng ký website thương mại điện tử, xây dựng thương hiệu số và sử dụng nền tảng bán hàng trực tuyến còn thấp; nhiều đơn vị thiếu kỹ năng ứng dụng công cụ số trong quản lý và kinh doanh. Do đó, hội nghị lần này không chỉ mang ý nghĩa đào tạo, mà còn là diễn đàn trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, kết nối giữa cơ quan quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp – qua đó hình thành tư duy số và phương thức vận hành hiện đại, hiệu quả hơn.

Thế Quyết - Đinh Thị Bích Liên